30-lecie Su-22 na polskim niebie
Historia
Polska historia Su-22 zaczęła się na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Był to okres, kiedy usilnie poszukiwano nowego samolotu szturmowego, który mógłby zastąpić starzejące się Limy, będące na wyposażeniu ówczesnych Sił Powietrznych. Początkowo, w 1982 roku, mając do wyboru samoloty typu Mig-23BN, wyposażone w silnik R-29B-300 oraz Su-22M3 z silnikiem R-29BS-300, wybór padł na te drugie. Ostatecznie na początku 1983 zakupiono Su-22M4 z silnikami AL-21F3 oraz szkolno-bojowe Su-22UM3K (gdyż producent nie przewidział dwumiejscowej wersji modelu Su-22M4). Początkowo zamówienie opiewało na zakup 90 sztuk wersji bojowej oraz 20 sztuk wersji szkolno-bojowej. Ze względu na problemy finansowe kraju oraz wysoką cenę samolotów (5,5 mln rubli za sztukę) liczbę zamówionych samolotów bojowych zmniejszono o 10 sztuk. Samoloty te ostatecznie dokupiono w 1986 roku.
Pierwsza grupa pilotów i techników przewidziana do przeszkolenia na Su-22 udała się do Związku Radzieckiego w 1984 roku, gdzie wraz z początkiem czerwca, po przeszkoleniu teoretycznym, przystąpili do lotów na Su-22UM3K. Pierwszy samodzielny lot polskich lotników na samolotach Su-22M4 odbył się 11 czerwca 1984 roku (mjr pil. Bogdan Likus oraz płk pil. Stanisław Nawrocki). Ogólnie w czasie szkolenia polscy piloci uzyskali nalot 12-13 godzin.
|
|
Pierwsza partia Su-22, obejmująca 13 sztuk, została dostarczona do Polski w okresie od sierpnia do października 1984 roku. Maszyny, po dokonaniu ich oblotu w fabryce, były rozkładane na części i przewożone w samolotach Ił-76 oraz An-22 do Polski. Tutaj specjalnie skierowana fabryczna ekipa serwisowa kierowana przez Aleksandra Kaczegarowa, składała je ponownie oraz dokonywała ich oblotu. Tak przygotowane samoloty były przejmowane przez stronę polską, która dokonywała ich sprawdzenia oraz kolejnego oblotu. Jako pierwsze odebrane zostały maszyny 305 oraz 3005, które skierowano następnie do Oleśnicy, gdzie trwało przeszkalanie kolejnej grupy pilotów.
Jako pierwszy samoloty Su-22 otrzymał 6. Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego w Pile, użytkujący do tej pory samoloty typu Lim. Ostatnie loty Limem żołnierze pułku wykonali 30 kwietnia 1984 roku. Su-22 pojawiły się w Pile 13 listopada tego samego roku, a pierwszego lądowania dokonał mjr pil. Bogdan Likus. Przebazowiono tutaj także rosyjską ekipę techniczną, która pozostała na lotnisku do 1986 roku. Kolejna partia samolotów dostarczona została wraz z początkiem roku 1985, a trzecia w marcu 1986. Ostatecznie w jednostce znalazło się, podzielonych na trzy eskadry, 36 samolotów Su-22M4 oraz 9 Su-22UM3K (włączając w to samoloty 3005 i 305, które pod koniec marca powróciły z Oleśnicy). Ze względu na dużą liczbę samolotów dwumiejscowych, prowadzono tu, na podstawie programu opracowanego przez płk pil. Stanisława Nawrockiego, szkolenie pilotów z kolejnych pułków przewidzianych do przezbrojenia. Do końca 1985 roku polscy instruktorzy wspomagani byli przez czterech instruktorów radzieckich. W trakcie pierwszych miesięcy eksploatacji nowego samolotu pojawiły się problemy: nieprzystosowane hangary (brak odpowiedniej wentylacji i instalacji technicznej) nie pozwalały na uruchamianie samolotów bezpośrednio w ich środku. Ponadto zbyt duża wilgotność w hangarach powodowała liczne problemy z awioniką.
W 1986 roku pułk osiągnął gotowość operacyjną. W tym samym roku, 9 sierpnia, pilot Su-22 po raz pierwszy w Polsce katapultował się przy użyciu fotela K-36. Kolejna katastrofa wydarzyła się 23 października tego samego roku. Niestety, tym razem utracono zarówno samolot, jak i pilota.
|
|
Jako drugi samoloty Su-22 otrzymał 40. Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego w Świdwinie. Stacjonujące w nim samoloty Lim-6 przekazano w grudniu 1984 roku do innych jednostek, a piloci skierowani zostali na szkolenie do Piły. Pierwsze Su-22 przyleciały do Świdwina w sierpniu 1985, a ostatnie w marcu 1986 roku. Łącznie w 3 eskadrach znalazły się 32 sztuki samolotu w wersji jednomiejscowej oraz 4 szkolno-bojowe.
|
|
|
|
Kolejna dostawa samolotów miała miejsce w okresie maj - czerwiec 1986 roku na lotnisku w Powidzu, należącym do 7. Pułku Lotnictwa Bombowo-Rozpoznawczego (co ciekawe, jednostka ta początkowo nie została wyznaczona przez Dowództwo do przezbrojenia). Jednostka otrzymała łącznie 12 Su-22M4 oraz 7 Su-22UM3K. Wersja jednomiejscowa posiadała (w odróżnieniu od samolotów stacjonujących w Pile oraz Świdwinie) system telewizyjnego naprowadzania rakiet.
|
|
|
|
Kolejna dostawa maszyn, mająca miejsce w okresie od września do 8 października 1988 roku, skierowana została do 8. Pułku Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego w Mirosławcu, którego piloci szkolili się na nowy typ maszyny już od 1985 roku (i z powodu braku maszyn zostali czasowo przeniesieni do Świdwina). W jej wyniku do Mirosławca trafiło ostatnie 10 sztuk zakupionych Su-22M4. Pułk nie otrzymał natomiast żadnej sztuki w wersji szkolno-bojowej (Su-22UM3K przekazano później, na przełomie 1988 i 1989 roku, z Powidza wraz z samolotami przekazanymi z Piły i Świdwina).
|
|
|
|
31 grudnia 1998 roku rozformowany został 6. Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego, w związku z czym samoloty przekazane zostały w latach 1997-1998 pozostałym pułkom.
1 stycznia 2000 roku weszła w życie nowa struktura organizacyjna. Na jej mocy w miejsce 7. Pułku Lotnictwa Bombowo-Rozpoznawczego powstała 33. Baza Lotnicza wraz z 6. i 7. Eskadrą Lotnictwa Taktycznego.
8. Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego przekształcony został w 12. Bazę Lotniczą wraz z 8. Eskadrą Lotnictwa Taktycznego.
40. Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego przemianowano na 21. Bazę Lotniczą wraz z 39. i 40. Eskadrą Lotnictwa Taktycznego.
W grudniu 2003 roku rozformowana została 39. Eskadra Lotnictwa Taktycznego ze Świdwina, a jej samoloty przekazano pozostałym eskadrom.
1 stycznia 2007 roku 6. Eskadra Lotnictwa Taktycznego przeniesiona została z Powidza na podpoznańskie Krzesiny. jej samoloty, tak jak w roku 2003, rozdysponowane zostały między istniejące eskadry.
W styczniu 2008 roku, ze względu na decyzję o zlokalizowaniu na terenie Powidza bazy dla przyszłych samolotów transportowych typu C-130 Herkules, 7. Eskadra Lotnictwa Taktycznego przeniesiona została do Świdwina. Kolejna zmiana nastąpiła w 2010 roku. 30 czerwca rozformowano 7. ELT, 40. ELT oraz 8. ELT (z której to sprzęt i personel przeniesiono do Świdwina), tworząc 21. Bazę Lotnictwa Taktycznego, w której zgromadzone zostały wszystkie pozostające samoloty Su-22 (26 bojowych oraz 6 szkolno-bojowych).
|
|
|
|
W trakcie 30 lat eksploatacji samoloty Su-22 nie doczekały się poważniejszych modernizacji. Od początku lat 90tych ubiegłego wieku prowadzono jedynie ich remonty w Wojskowych Zakładach Lotniczych nr 2 w Bydgoszczy. Pierwszym wyremontowanym samolotem był Su22UM3K 310, którego remont zakończył się 12 lutego 1991 roku. W 2005 roku zaniechano przeprowadzania dalszych remontów. Do tego czasu wykonano I remont główny na 77 Su-22M4 oraz 17 Su-22UM3K oraz II remont główny na odpowiednio 5 i 7 maszynach.
W trakcie przeprowadzanych remontów przeprowadzono także niewielkie modernizacje, polegające na montażu:
- systemu nawigacji satelitarnej GPS Trimble 2101 AP (od 1997 roku),
- systemu nawigacji obszarowej TACAN Bendix/king KLU-709,
- cyfrowego pulpitu radiostacji R-862,
- rejestratora parametrów nawigacyjno-celowniczych ATM-QAR/S54,
- świateł antykolizyjnych,
- pamięci QR6A,
- systemu identyfikacji swój-obcy S.C.-10 Supraśl,
- systemu VOR/ILS ANV 241 MMR (od 2002 roku).
Ze względu na zaprzestanie przeprowadzania remontów głównych pojawił się problem dalszej eksploatacji Su-22. Opracowano zatem i wdrożono przy współpracy WZL-2 z Instytutem Technicznym Wojsk Lotniczych w ramach programu "Bieszczady" technologię przedłużania resursu technicznego, polegającą na wykonywaniu przeglądów technicznych wraz z ewentualną naprawą, wydłużającą resurs o 2 lata lub 200 godzin (w zależności, który przypadek nastąpi wcześniej). Granicą tej technologii jest resurs 3000 godzin, bądź 30 lat od daty produkcji samolotu. Po tym okresie należałoby przeprowadzić remont główny wraz z przejściem na eksploatację według stanu technicznego.
|
|
|
|
Pierwszą propozycję modernizacji samolotu strona polska otrzymała na przełomie lat 1993 i 1994 ze strony firm izraelskich reprezentowanych jako Israel Aircraft Industry Ltd. Proponowano m.in. instalację szerokokątnego wskaźnika przeziernego HUD, wyświetlaczy wielofunkcyjnych MFD, żyroskopu laserowego, nowoczesnych środków łączności oraz GPS, a także doposażenie maszyn w nowoczesny komputer pokładowy, termowizyjny system obserwacji, nowy system kierowania ogniem oraz nowe środki walki radioelektronicznej. Jednocześnie zaproponowano przebudowę Su-22UM3K do roli samolotów rozpoznania i wskazywania celów.
W 1995 roku swoja propozycję modernizacji złożyli wspólnie rosyjski OKB Suchoj wraz z francuskim Sextant Avionique. Modernizacja ta zakładać miała montaż szerokokątnego HUD oraz dwóch wyświetlaczy MFD, nowego komputera nawigacyjnego, odbiornika GPS, systemu HOTAS oraz kompleksu nawigacyjno-celowniczego PrNK-55, współpracującego z wielofunkcyjnym celownikiem radiolokacyjnym, który znaleźć miał się w stożku wlotowym.
Dwa lata później kolejną propozycję zgłosili Rosjanie, oferując tym razem dwa możliwe warianty modernizacji - droższy oraz tańszy.
W 2001 roku z propozycją modernizacji wyszły Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 2. W tym celu zmodernizowano nielotny egzemplarz 9305, zabudowując na nim nowoczesny komputer pokładowy MDP, dwa wyświetlacze MFCD, HUD, system pilotażowo-nawigacyjny EFIS, zasobnik nawigacyjno-celowniczy Rafael Litening oraz zasobnik ze stacją radiolokacyjną Elta EL/M-2032.
Niestety, żadna z tych propozycji nie doczekała się realizacji.
Pomimo wcześniejszych zapowiedzi o wycofaniu z eksploatacji wszystkich posiadanych Su-22 do 2015 roku, w kwietniu 2014 roku Ministerstwo Obrony Narodowej podjęło decyzję o pozostawieniu w służbie 18-tu najmniej wyeksploatowanych maszyn (12 bojowych oraz 6 szkolno-bojowych), które po przeprowadzonych remontach i modyfikacjach mają służyć przez kolejne 10 lat.
