Air Show 2013 Radom

W dniach 24-25 sierpnia odbyła się kolejna edycja pokazów lotniczych Air Show 2013 w Radomiu. Już kilka tygodni wcześniej przygotowywaliśmy się do przeprowadzenia obszernej relacji. Niestety zachowanie organizatora w stosunku do pasjonatów lotnictwa oraz przedstawicieli mediów skutecznie nas do tego zniechęciło. Dlatego też postanowiliśmy ograniczyć się jedynie do fotograficznego przeglądu radomskiego nieba.

XtremeAir XA-41 oraz TS-11 Iskra
Samoloty XtremeAir XA-41 oraz TS-11 Iskra pilotowane przez Artura Kielaka, byłego mistrza Polski w akrobacji samolotowej advanced, oraz Jerzego Lenia, byłego wieloletniego dowódcę i prowadzącego zespołu akrobacyjnego Biało-Czerwone Iskry wchodzą w skład zespołu Polish Aviation Legends Display Team, stanowiącego innowacyjne połączenie wyczynowego samolotu akrobacyjnego z samolotem odrzutowym.
XtremeAir XA-41 to jednomiejscowy niemiecki samolot akrobacyjny, zaprojektowany przez Philippe'a Steinbacha. Zbudowany jest w całości z materiałów kompozytowych. Do jego napędu zastosowano 315-konny silnik Lycoming AEIO 580 B1A. Prędkość wznoszenia samolotu określono na 3500 stóp na minutę, a prędkość obrotową na 450 stopni na sekundę. Może latać z przeciążeniami dochodzącymi do +/- 10G.
TS-11 Iskra zaprojektowany został przez zespół kierowany przez Tadeusza Sołtyka. Pierwszy oblot dokonany został 5 lutego 1960 roku. Co warte odnotowania, jest to pierwszy polski samolot, do napędu którego wykorzystano silnik odrzutowy. W 2013 roku mija dokładnie 50 lat od momentu wyprodukowania pierwszego seryjnego egzemplarza "Iskry". Do roku 1987, kiedy to zakończono produkcję, powstały łącznie 423 samoloty, z czego 50 zakupiły Siły Powietrzne Indii.

Samolot TS-11 Iskra używany jest również przez zespół akrobacyjny Biało-Czerwone Iskry, który powstał w 1969 roku w 60. Lotniczym Pułku Szkolnym w Radomiu i początkowo nosił nazwę "Rombik". Zespół prezentował się wówczas w ugrupowaniu czterech maszyn. W 1991 roku zmieniono nazwę zespołu na "Zespół Akrobacyjny Iskry". W roku 2000, wraz z reorganizacją lotnictwa polskiego, zespół przeniesiony został do Dęblina, otrzymał nowe logo oraz nazwę "Biało-Czerwone Iskry".

Kaman SH-2 Seasprite
Jest to amerykański śmigłowiec wielozadaniowy, który wszedł do służby w 1962 roku. Ostatecznie US Navy wycofała go z użycia w 2001 roku, zastępując go śmigłowcem Sikorsky SH-60 Seahawk. W Polsce śmigłowce te, wyprodukowane w latach 1992 - 1993 w najnowszej wersji SH-2G, pojawiły się w 2003 roku w związku z wejściem do służby dwóch fregat rakietowych typu Oliver Hazard Perry. Po modernizacji zdolne są do przenoszenia torpedy MU-90 Impact (zamiast starszej Mark 46).

F-16
F-16 Fighting Falcon jest amerykańskim samolotem wielozadaniowym, powstałym z rozwinięcia zapoczątkowanego w 1965 roku projektu lekkiego myśliwca dziennego (ADF - Advanced Day Fighter). Pierwszy oblot samolotu odbył się w 1974 roku. Obecnie jest to najliczniej użytkowany samolot myśliwski na świecie. Eksploatują go siły powietrzne 24 państw, w tym Polski. Od 1977 roku wyprodukowano ponad 4500 sztuk F-16. Samoloty te są ciągle modernizowane. Najnowsze wersje (Block 60) spełniają wymagania myśliwców generacji 4.5. Siły Powietrzne RP posiadają 36 jednomiejscowych F-16C Block52+ i 12 dwumiejscowych F-16D Block52+. Są to najnowocześniejsze wersje F-16 w Europie.

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych zespołów pokazowych, używających samolotu F-16, jest bez wątpienia holenderski F-16 Demo Team. Bazą domową zespołu staje się cyklicznie co dwa lata Volkel, bądź Leeuwarden. W sezonie 2012 i 2013 jest nią pierwsza z wymienionych. Używany w czasie pokazu pomarańczowy samolot J-015 to F-16AM Block 20 MLU (zmodernizowany w ramach programu Mid-life update). W zależności od warunków atmosferycznych pilot wykonuje jeden z trzech wariantów pokazu: wysoki (do 14 tysięcy stóp wysokości), średni (do 3500 stóp), bądź niski (do 1500 stóp). Wysokość minimalna każdego z pokazów ustalona jest na 300 stóp. Prędkość maksymalna w czasie pokazu to 0,95 Ma (ok. 1100 km/h), a minimalna 100 węzłów (ok. 180 km/h).

Belgia była pierwszym krajem europejskim, który wcielił do służby samoloty F-16. Pierwsze samoloty F-16A dostarczone zostały w 1979 roku. Samolot FA-84, który używany jest w czasie pokazu dostarczony został w 1984 roku jako F-16A Block 15M. W ramach programu Mid-life update przeszedł modernizację do standardu F-16AM Block 20 MLU. 30 kwietnia 2012 samolot otrzymał specjalne malowanie, w którym prezentuje się obecnie.

Stosunkowo młodym zespołem używającym F-16 jest turecki zespół Soloturk. Jego początki datowane są na rok 2009. Rok później wytypowano trzech pilotów pokazowych. Pierwszym demo pilotem został mjr pil. Murat KELEŞ. Pierwszy pokaz publiczny zespołu odbył się 15 kwietnia 2011 roku w Ankarze. W czasie pokazu używany jest samolot F-16C Block-40, a przeciążenia dochodzą do wartości +9 i -3G. W sezonie 2013 pilotami pokazowymi są cpt. pil. S.Yalın AHBAB oraz cpt. pil. Yusuf KURT.

Na tle dotychczas wymienionych zespołów używających F-16 szczególnie wyróżnia się "Zeus" - zespół demonstracyjny greckich sił powietrznych używający w czasie pokazu samolotu F-16 Block 52+. Grecy jako jedyni używają w czasie pokazu samolotu w konfiguracji z zamontowanymi zbiornikami konforemnymi. Co więcej, samolot nie posiada kolorowego malowania, lecz "standardowy" kamuflaż. Początki formowania zespołu datuje się na 2009 rok, natomiast 7 września 2010 nastąpił pierwszy pokaz publiczny. Pierwszy międzynarodowy występ zespołu miał miejsce podczas Air Show w Radomiu w 2011 roku. Pilotem pokazowym jest cpt. Georgios Androulakis.

Su-27
Su-27, w kodzie NATO oznaczony jako Flanker, to rosyjski ciężki myśliwiec przewagi powietrznej, który miał być odpowiedzią na amerykański samolot F-15 Eagle. Pierwszego oblotu dokonano 20 czerwca 1977 roku. Do służby wszedł oficjalnie osiem lat później. Wersja bojowa jest konstrukcją jednomiejscową. Dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa (oznaczona jako UB) posiada pełne możliwości bojowe. Aby zrównoważyć zamontowanie w niej większej kabiny, powiększono usterzenie pionowe, co powoduje, iż wersja dwumiejscowa jest cięższa i wyższa o 42 cm od jednomiejscowej. Su-27 zdolny jest wykonać w pełni kobrę Pugaczowa. Figura ta polega na gwałtownym zwiększeniu kąta natarcia (do wartości dochodzących do 120 stopni) połączonego z utratą prędkości postępowej, a następnie na powrocie do lotu poziomego bez znaczącej zmiany wysokości lotu.

PZL-130 Orlik
Jest to polski samolot szkolno-treningowy przeznaczony do szkolenia podstawowego i zaawansowanego pilotów zawodowych. Pierwszego oblotu maszyny dokonano 12 października 1984 roku. Po licznych modyfikacjach i zbudowaniu kolejnych ośmiu prototypów, w 1994 roku rozpoczęto dostawy pierwszych samolotów w wersji PZL-130TB (powstałej na bazie prototypu 009 spełniającego wymagania postawione przez armię). Samolot ten używany jest przez powołany w 1998 roku Zespół Akrobacyjny "Orlik", który na co dzień stacjonuje w Radomiu.

Pilatus PC-9
Jest to jednosilnikowy, szwajcarski lekki samolot szkolno-treningowy. Pierwszego oblotu dokonano 7 maja 1984 roku. Wraz z firmą Beechcraft przygotowano na jego bazie samolot Beechcraft T-6 Texan II, który wygrał w 1995 roku amerykański konkurs na samolot szkolenia podstawowego (JPATS).
Ten typ samolotu używany jest przez zespół akrobacyjny Chorwackich Sił Powietrznych Krila Oluje, który powstał w 2003 roku.

C-27J Spartan
Ten włoski samolot transportowy powstał przy współpracy Alenia Aeronautica z amerykańską firmą Lockheed Martin. Efektem współpracy jest m.in. szklany kokpit zapożyczony z C-130J Hercules oraz silniki Rolls-Royce AE 2100, które są w stanie rozpędzić samolot do prędkości 602 km/h. Obecnie Spartan używany jest we Włoszech, Bułgarii, Grecji, Maroko, Meksyku, Rumunii, USA oraz na Litwie.

AH-64 Apache
Apache Solo Display Team, używający w czasie pokazów helikoptera AH-64D Apache, jest częścią 301 Eskadry stacjonującej w Gilze-Rijen. Pilotami pokazowymi w tym sezonie są mjr Roland “Wally” Blankenspoor (pilot) oraz cpt. Harm “Kaas” Cazemier (pierwszy oficer). Do pokazu oddelegowany został śmigłowiec Q-17, który na rok 2013 otrzymał specjalne malowanie w związku z uczczeniem rocznicy stu lat holenderskiego lotnictwa wojskowego. Może ono być jednak szybko usunięte, by w razie potrzeby śmigłowiec mógł zostać użyty w operacjach bojowych. Aby zmniejszyć masę maszyny, zdemontowano podwieszenia uzbrojenia, a w trakcie pokazu helikopter lata z minimalną ilością paliwa. To wszystko pozwala na szybsze rozpędzanie się pomiędzy poszczególnymi manewrami. Do wystrzeliwania flar używany jest system samoobrony AMASE (Apache Modular Aircraft Survivability Equipment), który w warunkach bojowych służy do obrony przed pociskami naprowadzanymi termicznie. Jego producent, duńska firma Terma, jest także producentem systemu obrony i ochrony własnej MASE dla polskich śmigłowców Mi-17 oraz Mi-24.

Mig 21
Początki tej niezwykle popularnej (szczególnie w naszej części Europy) maszyny sięgają roku 1954, kiedy to biuro doświadczalno-projektowe Artioma Mikojana zaprezentowało projekt jednosilnikowego lekkiego myśliwca frontowego z płatem skośnym, oznaczonego jako Je-1. Seryjna produkcja Miga-21F rozpoczęła się w 1959 roku. Jest to najpowszechniej używany i najdłużej produkowany samolot naddźwiękowy na świecie. Pomimo zakończenia produkcji w Związku Radzieckim w 1987 roku, jego produkcja licencyjna odbywa się nadal w Chinach, gdzie powstaje pod nazwą Shenyang J-7. Samolot wszedł w skład uzbrojenia ponad pięćdziesięciu krajów, co także jest rekordem. W Polsce był podstawowym samolotem myśliwskim przez ponad 30 lat. Pierwszy Mig-21 przekazany został do Polski w 1961 roku. Wycofany oficjalnie ze służby 1 stycznia 2004.

Eurofighter Typhoon
Eurofighter Typhoon jest europejskim myśliwcem wielozadaniowym. Ten dwusilnikowy samolot zbudowany w układzie kaczki i ze skrzydłami typu delta jest dziełem konsorcjum Eurofighter, w skład którego wchodzą 4 kraje: Hiszpania, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy. Pierwszy lot prototypu, zbudowanego w Niemczech, odbył się 27 marca 1994 roku. Prócz wymienionych krajów użytkownikami Typhoonów są jeszcze Austria i Arabia Saudyjska.

L-39 Albatros
Ten odrzutowy szkolno-treningowy samolot produkcji czechosłowackiej powstał jako następca samolotu szkolnego L-29 Delfin. Pierwszy oblot prototypu obył się 4 listopada 1968 roku. Produkcję seryjną rozpoczęto w 1971 roku. Samolotów tych używa łotewski zespół akrobacyjny Baltic Bees, który sformowany został w 2008 roku.

JAS 39 Gripen
Jest to szwedzki jednosilnikowy myśliwiec wielozadaniowy zbudowany w układzie typu kaczka. Oznaczenie JAS odnosi się do szwedzkich słów: Jakt (myśliwski), Attack (szturmowy), Spaning (rozpoznawczy). Pierwszy oblot prototypu miał miejsce 9 grudnia 1988 roku. Produkcja seryjna ruszyła po 4 latach. Użytkowany jest w Szwecji, a także w Czechach, republice Południowej Afryki, Tajlandii i na Węgrzech. Zarówno Czechy, jak i Węgry, nie zakupiły jednak Gripenów, lecz wydzierżawiły je na okres 10 lat. Decyzję o zakupie Gripenów ogłosiła w 2011 roku Szwajcaria, która zamierza zastąpić nimi użytkowane obecnie samoloty F-5 Tiger II. Zakup dotyczyć będzie Gripenów w zmodernizowanej wersji E.

Su-22
Su-22 jest jednomiejscowym samolotem myśliwsko-bombowym o zmiennej geometrii skrzydeł. Kąt skosu regulowany jest w zakresie od 28 do 68 stopni. Prace nad projektem samolotu rozpoczęto w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Pierwszy lot prototypu, bazującego na konstrukcji samolotu Su-7, odbył się 2 sierpnia 1968 roku. Prototyp, oznaczony jako S-22I, był pierwszym radzieckim samolotem posiadającym zmienną geometrię skrzydeł. Produkcję seryjną rozpoczęto w następnym roku. Otrzymały oznaczenie Su-17.
Do Polski pierwsze Su-20 (eksportowa wersja Su-17M) trafiły w 1974. Trafiły do 7. pułku lotnictwa bombowo-rozpoznawczego w Powidzu. W latach 1984 - 1988 dostarczono do Polski 90 jednomiejscowych Su-22M4 (eksportowa wersja Su-17M4) oraz 20 dwumiejscowych, szkolno-bojowych Su-22UM3K (eksportowa wersja Su-17UM3). Trafiły one do jednostek w Pile, Powidzu, Mirosławcu i Świdwinie. W chwili obecnej Polska jest jedynym członkiem NATO, użytkującym ten model samolotu. Dodatkowo, obok Tornado, są to jedyne naddźwiękowe samoloty myśliwsko-bombowe o zmiennej geometrii skrzydeł wykorzystywanymi przez państwa NATO.

Rafale
Pod koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, ze względu na konieczność wymiany przestarzałych samolotów, Francja, Niemcy oraz Wielka Brytania przystąpiły do programu ECA (European Combat Aircraft), mającego za zadanie stworzenie samolotu odpowiadającego potrzebom wszystkich trzech krajów. Ze względu na rozbieżności pomiędzy krajami, projekt zamknięto w 1981 roku, a w 1983 otwarto nowy - F/EFA (Future European Fighter Aircraft), do którego dołączyła Hiszpania. Kolejne rozbieżności doprowadziły do wycofania się Francji z projektu w 1985 roku i rozpoczęcia własnego programu rozwojowego ACX. Pod koniec roku firma Dassault zaprezentowała samolot - demonstrator technologii ACX, który nazwany został "Rafale". Jego oblot nastąpił 4 czerwca 1986 roku. Obecnie w użyciu są trzy wersje samolotu, jedno- i dwumiejscowa, używane przez Francuskie Siły Powietrzne, oraz jednomiejscowa przeznaczona do operowania z lotniskowców. Producent określa Rafale jako samolot Omni rôle, czyli mający zastosowanie we wszystkich typach działań, bez rozróżniania możliwości pierwszo-, bądź drugoplanowych. Co więcej, samolot zdolny jest do osiągnięcia prędkości dźwięku bez użycia dopalacza (supercruise).

F-5
F-5 Tiger II to amerykański odrzutowy samolot myśliwski zaprojektowany przez firmę Northrop na początku lat 60. XX wieku. Samolotu tego typu używa szwajcarska grupa akrobacyjna Patrouille Suisse, która założona została 22 sierpnia 1964 roku. Początkowo używała czterech samolotów Hawker Hunter Mk 58. W 1970 roku do formacji dołączyła piąta maszyna. Do 1978 roku grupa, ze względu na szwajcarską restrykcyjną politykę neutrealności, nie mogła prezentować się poza granicami kraju. Zmiana nastąpiła wraz z uzyskaniem zaproszenia na obchody 25-lecia powstania francuskiego zespołu akrobacyjnego Patrouille de France. Dodatkowo, zespół zaczął występować w składzie sześciu maszyn. Po 30 latach od rozpoczęcia działalności, zespół wykonał ostatni pokaz na samolotach Hawker Hunter, którego sukcesorem został F-5E Tiger. Od 1996 roku zespół używa w czasie pokazu smugaczy.

Eurocopter EC725 Caracal
Eurocopter EC725 Caracal wprowadzony został do służby w 2005 roku i sprawdził się na polach walki w różnych częściach świata, w tym w Afganistanie. Więcej informacji o śmigłowcu można znaleźć w bieżącym numerze "Fly 4 Photo".